Bilans płatniczy to zestawienie pływów i wydatków państwa między gospodarką krajową a zagraniczną. Jest to narzędzie, które stosując techniki księgowe, pozwala określić sytuację finansową kraju w powiązaniu z otoczeniem zewnętrznym. Bilans płatniczy oraz międzynarodowa pozycja inwestycyjna Polski (bilans aktywów i pasywów zagranicznych, tj. zestawienie należności zagranicznych danego kraju oraz jego zobowiązań wobec zagranicy) są zestawiane przez Narodowy Bank Polski i służą do podejmowania decyzji w ramach polityki monetarnej i gospodarczej.
Bilans płatniczy składa się z czterech części:
- bilans obrotów bieżących (zestawienie płatności danego kraju wynikające z międzynarodowego obrotu towarami i usługami, dochodów z kapitału i transferów jednostronnych, te transakcje nie powodują zobowiązań),
- bilans obrotów kapitałowych (zestawienie transakcji zakupu i sprzedaży szeroko rozumianych aktywów dokonywanych zarówno przez sektor prywatny, jak i bank centralny, powoduje dalsze zobowiązania ze względu na podmiot transakcji – aktywa),
- bilans obrotów wyrównawczych (gromadzi środki banków centralnych przeznaczone na równoważenie bilansu płatniczego. Zawiera przede wszystkim zmiany stanu oficjalnych rezerw danego kraju w walutach wymienialnych, specjalnych prawach ciągnienia i złocie),
- saldo błędów i opuszczeń (są tu ujmowane transakcje, które uchwycił system bankowy, ale nie daje się ich przyporządkować do żadnej z wcześniej wymienionych grup transakcji).
Składniowe bilansu płatniczego
Składniowe dzielą się na transakcje autonomiczne: RACHUNEK BIEŻĄCY, RACHUNEK KAPITAŁOWY I FINANSOWY, SALDO BŁĘDÓW I OPUSZCZEŃ, których suma jest saldem bilansu płatniczego oraz transakcje wyrównawcze: POZYCJE FINANSUJĄCE, których wykonawcą jest bank centralny, celem jest równoważenie bilansu płatniczego, a treścią zmiana stanu rezerw walutowych.
Równowaga płatnicza
Równowaga płatnicza formalnie zachodzi wtedy, kiedy suma transakcji autonomicznych, wynosi zero. Nie ma zatem potrzeby przeprowadzania transakcji wyrównawczych, czyli nie zmienia się poziom oficjalnych rezerw walutowych. Nadwyżka bilansu płatniczego oznacza wzrost rezerw walutowych, deficyt – ich spadek.
Rzeczywista lub pełna równowaga płatnicza ma miejsce, jeśli równowaga formalna istnieje w warunkach ogólnej równowagi makroekonomicznej – kiedy dana gospodarka rozwija się w tempie zbliżonym do potencjalnego, w pełni wykorzystuje rozporządzalne zasoby, w tym zwłaszcza zasoby pracy, finanse publiczne są zrównoważone, a inflacja znajduje się po kontrolą. Niestety w wielu krajach warunki te nie są do końca spełnione, a równowaga płatnicza zachowuje charakter pozorny. Wtedy zależnie od przyjętego reżimu polityki handlowej państwo dąży do przywrócenia równowagi używając systemu stałego lub płynnego kursu walutowego.
Bilans płatniczy Polski w czerwcu 2020 r.
Narodowy Bank Polski oszacował, że saldo rachunku bieżącego w czerwcu br. Było dodatnie i wyniosło 12,6 mld zł, rachunek kapitałowy wyniósł 3, 84 mld zł, rachunek finansowy 20,6 mld zł, a saldo błędów i opuszczeń niecałe 5 mld zł. W przypadku stałego kursu walutowego i nadwyżki bilansu płatniczego władze monetarne kupują nadwyżkowe pieniądze za walutę krajową według oficjalnego kursu i powiększają rezerwy walutowe.
Podsumowując, bilans płatniczy jest to usystematyzowane zestawienie wszystkich transakcji zawieranych pomiędzy mieszkańcami danego kraju a zagranicą, które dąży do równowagi.
Monika Grabsztunowicz
Autorka artykułu